Neoklis, leven en werk

JAN VERDONK

Griekenland mag dan een donker hoofdstuk uit zijn geschiedenis op papier afgesloten hebben, de gevolgen van de megacrisis zullen nog jarenlang voelbaar zijn in het dagelijks leven van de bevolking. In het onderstaand artikel maakt u kennis met het leven en werk van Neoklis Kolliopoulis, een succesvolle iconenschilder uit zijn tijd en tevens de leraar van Jan Verdonk. Ook al is Neoklis al jaren geleden gestopt met het schilderen van iconen, hij komt nog regelmatig naar Amsterdam om aan de leerlingen van Jan masterclasses en lezingen te geven. In september 2019 zal hij alle groepen weer bezoeken en twee lezingen en een workshop geven die ook te volgen zijn voor andere belangstellenden.

Neoklis (geb.1958) groeide op in een boerenfamilie in een dorpje aan de noordwestkant van de Peloponnesus. In Athene vond hij werk als huisschilder. Hij staat aan het begin van de herontdekking door de Griekse iconenschilders van de Byzantijns-Kretenzische school, de beste en succesvolste schilder van zijn tijd was hij. Ja, in 1996 had hij 600 opdrachten liggen. Hier is aan voorafgegaan dat er rond 1950 een docent aan de academie van Athene was, Fotis Kondoglou, die voor research naar Athos ging, en daar in depots allemaal hele mooie iconen tegenkwam, en dacht: dat is pas schilderen! Toen kwam hij erachter, dat dat de Kretenzische school was, die niet meer mooi gevonden werd. Dus hij is in die stijl gaan schilderen op de academie, hij heeft het standaard-schildersboek geschreven, Ekfrasis (1960), de verbeterde versie van de Hermeneia van Dionysius van Fourna (1725) en de nieuwe stijl op zijn manier, echter naief!, opgepakt. In 1970 heb je al spaarzaam schilders die beïnvloed zijn door Kondoglou, o.a. het team studenten waarmee hij kerken ging beschilderen. En Neoklis begon in 1980 iconen te schilderen in die stijl. Opleiding: geen. De schilders op de heilige berg Athos en in Athene wilden hem niet zien, zelfs niet penselen schoonmakend. Ene Afroditi liet hem in 1983 een paar dingen zien en dat was het niet. Met Philippos, die de academie in Bologna had gevolgd, ging hij aan de slag. De verhalen! De eerste icoon verniste hij met lijnolie en verkocht hem op de Monastirakimarkt. “Hij zal anno nu nóg niet droog zijn!”. Toen was hij een van de eersten (misschien 5 in heel Athene) die zich richtten op de grote Kretenzers. In 1990 kwam ik Neoklis tegen, en toen heeft hij het mij geleerd. Toen was het nog niet duidelijk dat dit de stijl zou worden. Neoklis kon alleen vertellen, dit is het beste wat je kan doen, dit moet je echt doen. En 10 jaar later zei ie: Nou iedereen schildert Kretenzisch. Dus het is een enorme opleving geweest, een reveil. En wij zijn zelf van die omslag getuige geweest. Wij hebben het voor onze ogen zien veranderen. En het leuke is, wij zitten helemaal in die nieuwe stijl met zijn allen. Honderd Nederlanders van de school van Jan en 100.000 Grieken!

Neoklis is in 2001 opgehouden met schilderen. Ik heb de indruk dat hij er moe van wordt, hij heeft het ook misschien te lang gedaan, en te professioneel. Hij schildert nu decoratieve technieken. Marmeren kan hij heel goed. Het iconenschilderen is ingestort in Griekenland, hij moest ophouden. Want na de Perestroika kwamen al die Oost-Europeanen die een beetje konden schilderen met misschien academie naar Griekenland om daar van het iconenschilderen te leven. En die hebben ontzettend veel concurrentie bezorgd aan de Griekse schilders. En dat heeft Neoklis genekt. Want die mensen werkten tegen materiaalkosten of nog minder om de markt binnen te komen. Gewoon desperado’s. Neoklis was een gerespecteerd iconenschilder en daar kon hij niet tegen op. Hij zei: “ik ga voor 25 euro iconen niet verkopen”. Het was heel erg voor hem. Niet iedereen ziet verschil in kwaliteit. Ik denk dat klopt. Dat een klant in het centrum van Athene niet ziet of er een goede of een slechte schilder bezig geweest is. Dus nu begrijp je, Neoklis met zijn verfijnde techniek is gewoon weggedrukt uit de markt. En nu nog steeds, hij zegt: “ik ga niet meer in iconen, want het is allemaal zo goedkoop geworden en het maken van een icoon kost toch enige moeite, het zelf je verf maken en zo. Dat doe ik gewoon niet meer, dat is afgelopen”. En kan hij dan niet gaan lesgeven? Dat heb ik voorgesteld maar we hebben het ook altijd met hem over de armoede in Griekenland gehad, hij zegt: “er is armoede, ik kan geen leerlingen krijgen, Een van de twee van een echtpaar werkt voor de huur van het appartement en van het inkomen van de ander moeten ze leven. Ze moeten allebei werken!” Zo is de situatie in Griekenland. Op de eilanden zie je de durf van de verkopers van iconen, als je de hoge prijzen van iconen ziet. De tussenhandel en de kloosters nemen de winst. Een grote icoon van 2000 € of van 6000 € is een kwestie van handel, daar komt Neoklis nooit tussen.

In 2019 is Griekenland nog armer geworden. Door de bezuiniging die door de Troika (zeggen ze daar) van de IMF, ECB en EEG zijn opgelegd, leven gezinnen van het schamele pensioen van de grootouders. Drinken een Griekse koffie op een terras, dan kan je uren blijven zitten. Geen enkele iconenschilder werkt meer in zijn vak. Neoklis werkt drie dagen op een maand, hij kan de ladder niet op maar staat beneden de verf te mengen en aan te geven aan de jonge gezel. De teloorgang van een groot schilder.

Met Philippos is het anders gegaan. Niet zo eerzaam, maakt hij namaakiconen met afdrukken op zijde.

Een boekje met iconen van Neoklis, genaamd “Iconen van Neoklis Kolliopoulos” is te koop op deze website onder deze link. Ook kunt u daar informatie vinden over het bezoek van Neoklis in september 2019.