TERUG naar Artikelen

Zelf een icoon ontwerpen

De icoon van de Heilige Familie, die als illustratie dient van de iconenwijding van de klas van Marian van Delft van de redactie van Eikonikon, wordt door de orthodoxe kerk niet als icoon erkend.

Laten we met de “illustratie”, zoals Eikonikon het noemt, van de Heilige Familie beginnen. Ja, die kan je moeilijk icoon noemen als de orthodoxe kerk hem afwijst zoals ik vermeld. Ik heb er een probleem mee, dat daarvan in een brief van Eikonikon gezegd wordt dat “dit een thema is dat officieel niet als icoon wordt gezien, zeker niet vanuit Orthodox standpunt”. Ik zie aankomen dat je het dan toch lekker icoon gaat noemen. Daarmee plaats je de icoon op een glijdende schaal. Vandaag illustratie, morgen aanhalingstekens erbij, dan “overigens niet algemeen beschouwd als icoon”, en overmorgen icoon, terwijl het ook nog eens gaat om een niet toegestane icoon. Ik denk dat het orthodoxe standpunt doorslaggevend hoort te zijn en als het geen icoon is, dat daar dan niet mee te schipperen valt. Zo is het tenminste al die jaren in Eikonikon gegaan.

Drukt Eikonikon zo’n Heilige Familie-“icoon” willens en wetens af, want er staat: “daarvan is bekend (ook bij de maker er van) …”? Ik kan het me niet voorstellen. En zonder bijschrift, dat het hier om een niet toegestane icoon gaat? Is het uitgangspunt van Eikonikon als illustratie de echte iconen af te drukken of maaksels die er op lijken?

Aartsbisschop Gabriel van de Russische kerk noemt hem "icoon-achtig" en geen icoon, omdat er van de Heilige Familie geen feestdag is. Het ontwerp is van de hand van de benedictijnse moniale Marie-Paule uit het klooster op de Olijfberg te Jeruzalem rond 1990 naar mijn schatting. Het is mijns inziens ook geen argument dat Marian zich vrij voelde omdat Martin Mandaliev hem heeft laten schilderen. Mandaliev is hier spijtig genoeg als orthodoxe iconendocent uit onwetendheid de fout in gegaan. Even aan de kerk laten zien had volstaan om het af te blazen. Je kunt wel raden wat de orthodoxe kerk tegen dit ontwerp heeft. Jozef is vaak niet eens de grijze man van de iconen en de omhelzing, hier als hand op de schouder, betekent in de iconentaal bijslaap. Vergelijk met de omhelzing van Joachim en Anna bij de Schone Poort, waar ook een icoon van is, die wordt beschouwd als het moment van de conceptie van de Moeder Gods.

De omhelzing van twee mannen en twee vrouwen duidt natuurlijk niet op bijslaap. Iedereen kent immers de hand op de schouder van Christus bij Menas op Koptische iconen. Ik ken er nog wel één van twee mannen, namelijk van Petrus en Paulus, en ook van twee vrouwen, Maria en Elisabeth in Lukas 1.

Voor wie zelf iconen wil ontwerpen, en niet een oude icoon naschilderen, staat bijna het hele repertoire in de schildersboeken, met de gegevens die er minimaal op moeten staan erbij. Daar kan je dan mee aan de slag. Dat betekent dat je dan sowieso binnen de traditie ontwerpt.
Als je een ontwerp wilt maken, dat niet beschreven is, dan heb je misschien een thema waar geen feestdag van is. Dat niet op een dag van het jaar gememoreerd wordt. Dan kan het geen icoon zijn, denk aan de icoon van de Heilige Familie. Maak liever een icoon op een bestaand thema. Wie daarna wil weten of zijn ontwerp is toegestaan kan het altijd aan een orthodoxe priester voorleggen.

Als Frida Boland, ook in Eikonikon te lezen, een Triniteitsicoon publiceert met de drie vrouwennamen Maria, Maria Magdalena en Salomé eronder, kan dat geen icoon zijn.
Op het Gastmaal van Abraham verschenen nl. drie engelen als prefiguratie van de Drie-eenheid en niet van deze drie vrouwen. 130 jaar na Roeblevs overlijden is zijn Triniteitsicoon als voorbeeld gesteld aan de iconenschilders. Roeblev is om de icoon heilig verklaard. Frida's icoon is niet conform de traditie van het orthodoxe iconenschilderen en dus daarom niet toegestaan. Met boekrecensies van Frederik en van Marjo, een weerwoord en een workshop-aankondiging in de agenda op de website heeft zij wel heel veel aandacht van Eikonikon gekregen.

Waarom wil iedereen toch zijn schilderijen iconen noemen? Om het aanzien van de icoon te krijgen? Om ze te verkopen? Een schildervriend van mij wilde zijn abstracte schilderijen ook al iconen noemen. Ik ging een keer naar zo'n moderne iconententoonstelling in de galerie in de Nieuwe Amstelstraat, voor niks, want het waren abstract verwrongen kopjes. Als je het een icoon wilt noemen, moet het met de tradities van de orthodoxe kerk in overeenstemming zijn. Dat zeggen de kunsthistorici en de woordenboeken ook, eigenlijk iedereen, zo is het ook gezegd in mijn inzending in Eikonikon jaren geleden. Heb je het over iconen, dan heb je het over de orthodoxe kerk.