TERUG naar Artikelen

Egypte 2010

Egypte was warm op de eerste dag: 40 graden. Later is dat reuze gedaald, want er woei ook regelmatig een wind. De monumenten van het oude Egypte, piramiden, tempels en koningsgraven zijn denk ik gebouwd om te imponeren. En dat was wat het ook bij mij deed. Het begon al in de 27e eeuw vóór onze jaartelling met farao Djoser. Er kwam nog iets bij: de farao die dit allemaal neerzette moest wel goddelijk zijn. Ik denk dat het werkte.

Ik ben in de piramiden van binnen geweest en in de graven in het dal der koningen. Luxe leventje in 3*-hotels en cruisjes op de Nijl. Dierenleven en exotische vergezichten.

Hoe ontstaan de reliëfs in de koningsgraven?
Eerst wordt het zandsteen vlak gemaakt.
Dan komt er een grondering op van zandsteen en gips.
Dan komt de tekenaar die de tekening zet in rood.
Dan diept iemand de rode lijnen uit, zodat reliëf ontstaat.
Dan verft iemand de vlakken met pigment, eiwit en water.
(Op de foto: een portret van de vrouwelijke farao Hatsjepsoet.)

Fayum verdwenen in Cairo!

In het Egyptisch Museum in Cairo zie je vanaf de ingang op de eerste verdieping recht vooruit de zaal met Toetankhamon. Rechts daarvan, één zaal terug, hangen de Fayumportretten. Na het gouden masker van de jonge farao te hebben bewonderd, haast ik mij naar de Fayum. De zaal is gesloten. Hij wordt geschilderd staat er op een bord. Je gaat dan koortsachtig al het personeel vragen waar de Fayum dan wel hangen. De schoonmakers dichtbij weten of begrijpen het niet. Als je je een stukje van de zaal verwijdert wijzen ze je resoluut de richting waar je juist vandaan komt. Zegt de kaartjesverkoper bij de Royal Mummies tegen een bewaker: Is Fayum dicht hé? Vijf mummies staan in een kast naast de zaal, drie liggen in een vitrine, samen vijf Fayumportretten. Twee zijn wat wit uitgeslagen, zeker door het natron, een sodaverbinding waarmee de mummie 70 dagen bedekt werd totdat het vocht eruit was. Natron wordt hier gevonden. Het dorp Wadi El Natrun ligt vlakbij.
Je ziet hoe ribbelig de wasverf erop ligt.
Ik snap niet dat mij dit moet overkomen, ik die zeven jaar lang Fayumcursussen heb gegeven. Die verwachtingsvol vanmiddag het museum betrad.
Ik zal het met twee boeken moeten doen: Doxiadis' The mysterious Fayum Portraits en Coptic Icons deel II (kleine thumbnails).

CAIRO

Het is de derde dag met de groepsreis in Cairo en mijn eigen tijd begint. Tot nu toe heb ik de Egyptische oudheden gezien in het museum van Cairo en de nabijgelegen pyramiden van Gizeh. Gisteren nog moskeeën. In de moskee staat geen meubilair. Mensen zitten op het tapijt op zichzelf of in groepjes met hun gids. Ik zag iemand kruisen slaan in de richting van Mekka. Zelf kreeg ik ook een soort religieus gevoel over me. Dat er een streng religieuze moslima als gids bij was droeg er ook toe bij. "Het is het huis van God" herhaalde ze steeds.


Wat is Koptisch eigenlijk? De Kopten zijn de Egyptische tak van de oude kerk, die met het vierde oecumenische concilie van Chalcedon (451) niet meeging in de definitie van de twee naturen van Christus: de goddelijke en de menselijke. De Kopten leren alleen een goddelijke natuur en daarom heten ze monofysieten. Het uitstappen van de Kopten moet massaal geweest zijn want de patriarch van Alexandrië lijkt heel weinig schaapjes overgehouden te hebben, zeker na het verjagen van de Griekse kolonie door Nasser in de jaren 50, en de Koptische patriarch Shenuda III heeft er 6,5 miljoen. De 117e patriarch op de zetel van Marcus. Ondertussen worden ze niet meer verketterd door de orthodoxen en heten ze in het nederlandse Orthodox Jaarboek pre-chalcedonensisch orthodox.

De Hangende Kerk bij metrostation Mar Girgis (Maria-Joris)in Oud Cairo is op een oud heidens heiligdom gebouwd als eerste etage. De iconostase is ingelegd met ebbenhout en ivoor. Er is een marmeren preekstoel op 13 pilaren, waarvan er twee zwart zijn, zegt een gids vlakbij, vanwege Thomas en Judas. Een groep die in een zijbeuk zit krijgt informatie van een reisleider. De Maria-icoon wordt op 12e eeuws geschat, terwijl het mij meer 16e eeuw lijkt. De noordkant van de driebeukige kerk wordt gerestaureerd. Pilaren zijn afgedekt met plastic. Van achter de iconostase komen iconen die worden opgemeten. Ik ga verzitten en sta op: een Hemelvaart, een Doop in de Jordaan, een Hodigitria, 90 x 70 cm. Ik ga de Marcus fotograferen.

Sinds de Koptisch jeugd me vroeg een icoon met hun te schilderen ben ik steeds meer in de Koptische icoon gedoken. In de Hangende Kerk zie je dat het een andere stijl is dan Grieks of Russisch. Vaak is het naïef, maar daarom juist mooi, soms. Het boek Coptic Icons houdt niet op te zeggen dat de Koptische iconen volkskunst zijn. Je mag wel bedenken dat de Kopten de standaardisatie van het dogma over de icoon op het 7e oecumenische concilie te Constantinopel in 787 niet hebben meegemaakt. De iconen vereren ze evenals als de orthodoxen. Een familie in de Sint Barbarakerk doet voor de icoon bij de ingang de schoenen uit en steekt zijn vingers in het zand waar de kaarsen in geplant worden en slaan een kruis.

Het Koptisch museum heeft een paar hele mooie met wat mij betreft een paar discutabele dateringen. Achter de Griekse Sint Joriskerk ligt het Grieks-orthodoxe kerkhof met in het midden de Panagia, die gewijd is aan de Moeder Gods.

Ten noorden daarvan ligt de onmetelijke Koptische dodenstad, de Fustat, heel vredig. In de huisjes kunnen nabestaanden nog even bij hun dierbaren zijn. Het zonlicht schijnt mild door een boom. Een auto van een bezoeker maakt een laantje bedrieglijk echt. Geen geluid naast ver weg verkeer en een oproep tot het avondgebed van een moskee. Voor een graf wordt puur geel zand gestrooid, van buiten van een hoop gehaald.