TERUG naar Artikelen

De eerste iconenschilders monniken?

(Fayumportret uit 2e-4e eeuw n.Chr., techniek in wastempera)

In krantenartikelen over iconenexposities en iconenschilders kom ik vaak tegen dat de eerste iconenschilders monniken waren. Dat is niet te bewijzen met namen. Er is een andere context die het tegendeel aannemelijk maakt:
a) De schilders van de Egyptische dodenmaskers uit de 2e tot 4e eeuw na Christus, de zogenaamde Fayumportretten, waren toch ook geen Osirispriesters? Toch schilderden zij de portretten voor de dodencultus.
b) Er zijn uit de 4e eeuw op glazen ampullen uit Palestina gravures van de Moeder Gods bekend. In een iconografisch handboek van een Duitse geleerde van naam staat zonder enige terughouding dat er in de 4e eeuw na de sanctionering van het christelijk geloof een pelgrimage begon te ontstaan naar het Heilige Land - en dat deze ampullen met het beeld van de Moeder Gods met gewijd water (wie weet uit de Jordaan) aan de pelgrims werden verkocht. Souvenirhandel! De Fayoumschilders of hun opvolgers of hun leerlingen! Want die waren toch brodeloos geworden? Ook mogen we niet vergeten dat in deze tijd de relikwieen niet aan te slepen waren. Relikwie en icoon: zelfde gevoelswaarde.
c) Je zal op een bevolking van 10.000 monniken niet 10 bedreven schilders vinden. Eén ding is je wijden aan God, en je nuttig maken in wat je kan, en vooral bidden, een ander ding is kunnen schilderen en er dag en nacht mee bezig zijn, want dat is de schilder, hij is als schilder geboren. Hij wil geld verdienen ook, en hoe. De monnik heeft een geheel ander doel in zijn leven, hij is als monnik geboren. Zijn hoofd zou niet staan naar productie van souveniriconen.
d) Het magnetisme van het grote geld. De schilder gaat om vooruit te komen in zijn carriere naar de grote stad, het mecenaat en de roem. Hij blijft niet in Trnovo zitten omdat zijn dorpsgenoten er nog geen glas bier voor geven. Hij kan ook geen artikelen over iconen gaan schrijven en zo in zijn onderhoud voorzien. Hij gaat naar Constantinopel of naar Palestina, want daar kan hij als schilder werken. De Fayoumportretten zijn fantastisch professioneel geschilderd. Dat zijn ook de (eerste) Sinai-iconen. Door professionals dus, geen monniken.

e) Te gauw gaan we uit van een parallelle ontwikkeling in het doorgeven van de cultuur in Oost- en West Europa. In het Oosten is hoogst waarschijnlijk het keizerlijke hof en entourage en de kerkelijke hierarchie (een milennium een constante factor) hierin belangrijker geweest dan het klooster. Nogmaals: de iconenschilders hoeven geen geestelijke geweest te zijn. Dat waren de architecten immers ook niet.
(Icoon van de heilige Petrus, 6e eeuw, techniek in wastempera)